Tinderublom Draba cacuminum E.Ekman

Tinderublom er ei fleirårig urt som veks i tette tuver med gamle bladrestar nedst, og med nokså korte stenglar opptil 8 cm. Rosettblada er breitt avlange og har både ugreina og greina hår. Blomestengelen er oftast utan blad og har korte, uregelrett fleirgreina (dendroide) hår, nedst òg nokre lange, ugreina hår. Blomestanden er ein klase som strekkjer seg lite i fruktstadiet. Blomane er heilt opne med kvite, sprikjande kronblad som er 3,5–5 mm lange og om lag 2,5 mm breie. Frukta er ei eggforma skulpe som sit på sprikjande skaft, og fruktstanden er ofte halvskjermforma. Skulpa har korte, ugreina og/eller gaffelgreina hår. Griffelen er tydeleg og 0,1–0,6 mm lang. Frøa er 1,2–1,4 mm lange.

Tinderublom er oktoploid med grunntal x = 8 og kromosomtal 2n = 64. Teljingar er utførte på norsk materiale.

Tinderublom er heimleg og veks på tørr rabb, i grus og på berg på fjelltoppar, og dessutan på ferske morenar i breområde. Han er berre funnen på baserik grunn. Arten er funnen i fleire skilde fjellområde, i mellomalpint og litt opp i høgalpint belte. I sør er han kjend frå Finse-området i Ulvik (Hordaland) og Hol (Buskerud), og her ofte på ferske morenar, frå Jotunheimen og nærområde i Vang, Nord-Fron, Vågå og Lom (Oppland), her på fjelltoppar til 2000 moh., og frå Dovrefjell og Trollheimen i Oppdal (Sør-Trøndelag), her berre på fjelltoppar. Plantane i sør høyrer til sørleg tinderublom subsp. cacuminum. I nord er han kjend frå fjella kring Okstindane i Hattfjelldal, Hemnes og Rana, truleg frå fjella kring Svartisen i Meløy, kanskje òg Beiarn og Gildeskål (alle desse i Nordland), og dessutan frå to fjell på svensk side nær Okstindane og Sulitjelma. Her veks han både på fjelltoppar og på ferske morenar. Plantane i nord høyrer til nordleg tinderublom subsp. angusticarpa. For fleire detaljar kring norsk utbreiing, sjå Elven og Aarhus (1984) og Elven (1990).

Arten vart først beskriven av Ekman (1917), bygd på plantar frå Knutshø i fjellrekkja aust for Drivdalen på Dovrefjell i Oppdal (Sør-Trøndelag), men dei første funna var gjorde allereie i 1841 i Okstindane i Hemnes (Nordland) og i 1863 i Knutshø-området i Oppdal. Ekman beskreiv arten som nærståande til bergrublom Draba rupestris. Heilborn (1927) fann at kromosomtalet til tinderublom var oktoploid, medan bergrublom var heksaploid. Dette var ytterlegare støtte for at dei to skulle bli oppfatta som to artar. Rune (1950) omtala funn på svensk side aust for Okstindane og Rana. På 1970-talet vart det oppdaga at arten var vanleg og vaks i blanding med bergrublom på dei ferske morenane ved breane både sør og nord for Finse, og noko seinare fann ein at det var morfologisk skilnad mellom plantane i sør og nord i Skandinavia (Elven og Aarhus 1984).

Det låg i lufta at tinderublom kunne vere ein allotetraploid art, oppkomen frå ein eller fleire hybridar mellom bergrublom og ein meir lågploid art. Brochmann mfl. (1992) fann støtte for eit slikt opphav, kanskje frå ein hybrid med alperublom Draba fladnizensis, og ut frå den tidas metode (enzym-elektroforese), fann dei at tinderublom hadde eit høgt nivå av fiksert heterozygositet, noko som tilsa allopolyploid opphav, og at han er oppkomen minst tre gonger. Dei fann ikkje støtte for at det er nokon skilnad mellom sørlege og nordlege populasjonar, men deira morfologiske undersøking er ikkje overtydande. Vi held difor fast på at dei sørlege og nordlege populasjonane kan bli skilde som underartar: subsp. cacuminum og subsp. angusticarpa.

Tinderublom, som er ein skandinavisk endemisme, har tidlegare vore brukt i diskusjonen kring mogeleg istids-overleving av plantar i Skandinavia. Brochmann mfl. (1992) skriv derimot følgjande: “Draba cacuminum gives no relevant information on the glacial survival theory; the polyploidizations may have occurred in postglacial time as well as in pre-Weichselian periods”.

Elven R og Hegre H. Tinderublom Draba cacuminum E.Ekman. www.artsdatabanken.no/Pages/345574. Lasta ned <dag.månad.år>.