Halvkulerublom
Draba subcapitata
Halvkulerublom er ein liten tøffing som er vanleg på Svalbard, men først i nyare tid òg er funnen på det norske fastlandet.
Dette er den kanskje tøffaste av alle norske rublom, der han veks i bergsprekkar, på steinar og på dei mest vindharde rabbane i Arktis og nokre få stader på høge fjelltoppar i Nord-Noreg. Det var ein botanisk sensasjon då arten vart påvist på fastlandet i Skandinavia på slutten av 1990-talet; tidlegare var arten berre kjend frå Arktis, der han er nokså vanleg på Svalbard.
Kjenneteikn
Halvkulerublom er ei fleirårig urt som veks i svært tette, ofte halvkuleforma, tuver med gamle, stive bladrestar nedst. Rosettblada er smale, med ein kraftig, ribbeforma midtnerve som står att i fleire år som vissen, og oftast står heile bladet att. Blada har lange, ugreina hår og nokre uregelrett fleirgreina (dendroide) hår. Blomestengelen er kort, opptil 5 cm, bladlaus og med uregelrett fleirgreina hår. Blomestanden er ein klase som knapt strekkjer seg i fruktstadiet. Blomane er ørsmå, med kronblad som er 2–3 mm lange, om lag jamlange med begerblada, kvite og smale og står på skrå oppover (blomen er halvopen). Fruktstanden er svært kort. Frukta er ei lita, nokså breitt elliptisk eller eggforma til rund kortskulpe, 4–8 mm lang, oftast snau, og med ein griffel på opptil 0,2 mm.
Halvkulerublom veks i svært tette, ofte halvkuleforma tuver med gamle, stive bladrestar nedst. Blomane er små, kvite og halvopne.
Blada har lange, enkle hår og nokre uregelrett fleirgreina (dendroide) hår. 50 gonger forstørra.
Blomestengelen er kort, bladlaus og med uregelrett fleirgreina hår. Klasen strekkjer seg knapt i fruktstadiet, og fruktstanden er difor svært kort. Frukta er ei lita, eggforma til rund kortskulpe.
Kromosomtal
Halvkulerublom er diploid med grunntal x = 8 og kromosomtal 2n = 16. Fleire teljingar er utførte på norske plantar.
Økologi og utbreiing
Halvkulerublom er heimleg og veks på tørr grusrabb med lite annan vegetasjon og i sprekkar i steinar og berg, oftast på baserik grunn. Han er funnen på nokre få, høge fjelltoppar i mellom- og høgalpint belte i Nord-Noreg: på Kirkestind og Njunes i Målselv (Troms), og her til 1525 moh., og nyleg (i 2022) på Ciccenvarri i Kåfjord (Troms), kanskje òg i Skjerstad og Saltdal (Nordland). Han er funnen i grensefjella på svensk side aust for Nordland. På Svalbard veks han frå mellomarktisk sone til polarørkensona på storparten av øyane i Spitsbergen-gruppa, mellom anna på den klimatisk mest ekstreme av alle øyane, Kvitøya, der få karplantar er funne. Han er vanleg over store delar av Spitsbergen og Nordaustlandet, truleg òg på Barentsøya og Edgeøya.
Arten har ei arktisk sirkumpolar utbreiing i dei nordlegaste delane av europeisk Russland (på Novaja Semlja og Franz Joseph Land), Sibir, Russisk fjerne austen, Alaska (berre nokre få funn lengst nord og først funnen her for nokre få tiår sidan), Canada, Grønland og Svalbard.
Halvkulerublom veks på tørr grusrabb med lite anna vegetasjon og i sprekkar i steinar og berg, oftast på baserik grunn.
Kommentarar
Tidlegare var halvkulerublom i Skandinavia berre kjend frå Svalbard. Reidar Elven oppdaga i 1995 eit individ av arten på ei større innsamling av gullrublom Draba alpina frå Pite Lappmark i 1952, men den gongen trudde ein at dette måtte skuldast ei forveksling. Det var først på slutten av 1990-talet at arten vart sikkert påvist på fastlandet i Skandinavia på svensk side (Ljungstrand 1999). Denne oppdaginga vida ut Draba-horisonten òg på norsk side av grensa, og halvkulerublom vart – som venta – kort tid etter påvist på høge fjell i Troms, dels på eldre herbariebelegg som vart granska med nye auge (sjå Engelskjøn 2000) og dels gjennom heilt nye funn.
Halvkulerublom er lite formrik. Sjølv om han har svært små blomar og truleg oftast er sjølvpollinert, er det registrert nokre få hybridar. Hybridar med gullrublom, Draba alpina × Draba subcapitata, er funne eit par stader ved Isfjorden på Spitsbergen, og ein hybrid med alperublom, Draba fladnizensis × Draba subcapitata, er funnen éin stad ved Isfjorden.
Forvekslingar
Halvkulerublom kan likne noko på alperublom Draba fladnizensis og lapprublom Draba lactea, men han skil seg frå begge ved å ha rikeleg med uregelrett fleirgreina (dendroide) hår på stengelen. Frå begge skil han seg òg i dei svært små blomane med smale kronblad og i den kort eggforma til om lag kulerunde skulpa; begge dei andre har mykje smalare skulper.
Kjelder
Al-Shehbaz IA, Windham MD og Elven R (2010). Draba Linnaeus. I Flora of North America Editorial Committee (red.), Flora of North America north of Mexico. 7. Magnoliophyta: Salicaceae to Brassicaceae: 269–347.
Brochmann C, Borgen L og Stedje B (1993). Crossing relationships and chromosome numbers of Nordic populations of Draba (Brassicaceae), with emphasis on the D. alpina complex. Nordic Journal of Botany 13: 121–147.
Brochmann C, Soltis DE og Soltis PA (1992). Electrophoretic relationships and phylogeny of Nordic polyploids in Draba (Brassicaceae). Plant Systematics and Evolution 182: 35–70.
Chromosome Counts Database (CCDB). http://ccdb.tau.ac.il/search/ Lasta ned 9/12/2022
Elven R, Arnesen G, Alsos IG og Sandbakk B (2020). Svalbardflora. https://svalbardflora.no.
Elven R, Bjorå CS, Fremstad E, Hegre H og Solstad H (2022). Norsk flora. 8. utg. Samlaget, Oslo. 1255 s.
Elven R, Murray DF, Razzhivin V og Yurtsev BA (red.) (2011). Annotated Checklist of the Panarctic Flora (PAF). http://panarcticflora.org/
Engelskjøn T (2000). Halvkulerublom (Draba subcapitata) ny for fastlands-Norge. Polarflokken 24: 63–74.
Grundt HH (2003). The arctic-alpine polyploid Draba lactea and its low-ploid relatives – evolution and taxonomy. Dr. scient-oppgåve, Universitetet i Oslo, Oslo.
Ljungstrand E (1999). En i Skandinavien tidligare okänd draba, raggdraba Draba subcapitata, funnen i Pite lappmark. Svensk Botanisk Tidskrift 93: 9–18.
Plants of the World Online (POWO). https://powo.science.kew.org/results Lasta ned 19/12/2022
Scheen A-C (1999). Molecular and morphological variation in Draba lactea (Brassicaceae) and its putative progenitors in Svalbard. Cand. scient-oppgåve, Universitetet I Oslo, Oslo.
Walters SM og Akeroyd JR (1993). Draba L. I TG Tutin mfl. (red.), Flora Europaea. 1. Psilotaceae to Platanaceae. 2. utg.: 372–377.
Siter nettsida som:
Elven R og Hegre H. Halvkulerublom Draba subcapitata Simmons. www.artsdatabanken.no/Pages/345593. Lasta ned <dag.månad.år>.